De Patagonia revolutie gesmoord door aftopping giftenaftrek
Ongelijkheid vergroot, democratie ondermijnd
De hele wereld reageerde verheugd toen bekend werd dat de oprichter van kledingmerk Patagonia, Yvon Chouinard, zijn bedrijf overdroeg aan een maatschappelijke instelling die jaarlijks ongeveer 100 miljoen dollar inkomsten uit het bedrijf ontvangt om klimaatverandering tegen te gaan en de snel slinkende natuur op aarde te beschermen. Daarmee wordt ook het bedrijf beschermd tegen de eigenbelangen van toekomstige aandeelhouders. 
Met het toenemen van vermogen bij eigenaren van bedrijven wordt het maatschappelijke vraagstuk van de bestemming van die gelden groter. Bij elke overgang naar een volgende generatie zou in beginsel inkomstenbelasting en erfbelasting moeten worden betaald, maar in de praktijk worden hier vrijwel volledige vrijstellingen voor geboden in de fiscale wetgeving van de meeste landen. Ondanks de rapporten van het CPB en het IBO over vermogensongelijkheid (‘ De sterkste schouders dragen niet de zwaarste lasten’) is ook de huidige staatssecretaris van Financiën weer gezwicht voor de sterke lobby van de grote familiebedrijven in Nederland om deze genereuze vrijstellingen te behouden. Daardoor worden rijke ondernemende families almaar rijker, en zeker niet altijd gelukkiger, want toenemend vermogen zonder een strak afgebakend doel is vaak een riskante kwestie en veroorzaakt, zo blijkt telkens opnieuw uit allerlei onderzoek, in de meeste gevallen op langere termijn de teloorgang van het bedrijf en het geluk van de familie.
In continentaal Europa bestaat een veel langere traditie van vergelijkbare voorbeelden: de Bernard van Leer Foundation in Nederland is ontstaan door schenkingen van de naamgever en ondernemer, en later door zijn zoon Oscar. Denk ook aan de Robert Bosch stichting in Duitsland, de Zeiss foundation in Zwitserland (Ernst Abbe) en de Carlsberg Foundation in Denemarken (Jacob Jacobsen). Voorbeelden te over. Allemaal verlichte ondernemers met een groot maatschappelijk hart, die verder keken dan het eigenbelang van de familie. De radicale, al dan niet gedeeltelijke, transformatie van eigendom van een bedrijf ten behoeve van de maatschappij is een voorbeeld dat veel echte ondernemers inspireert in tijden van crisis en maatschappelijke verandering.
Het is daarom beslist opmerkelijk dat staatssecretaris van Rij onlangs een maatregel voorstelde die vanaf 2023 een overdracht van een bedrijf aan een maatschappelijke instelling (stichting met de anbi-status) in Nederland feitelijk onmogelijk maakt. Dat komt omdat bij schenking van bedrijfsaandelen de Nederlandse inkomstenbelasting uitgaat van een fictieve winst over de waarde van de geschonken bedrijfsaandelen, belastbaar tegen een tarief van 26,9%. In de praktijk wordt die fictieve winst
met passen en meten geneutraliseerd door het gebruik van de zogenoemde giftenaftrek. Door deze giftenaftrek te beperken
tot een bedrag van €250.000 zonder tegelijkertijd deze ‘fictieve winst’ bij schenking van bedrijfsaandelen te schrappen, zal geen ondernemer in Nederland nog zijn bedrijfsaandelen aan een anbi schenken. Dat zou zijn faillissement betekenen. Het vermogen waaruit hij die 26,9% inkomstenbelasting zou moeten betalen is immers geschonken aan de algemeen nuttige stichting. In geen enkel ontwikkelde democratische rechtsorde worden schenkingen aan charities belast als fictieve winst. De reden hiervoor is
dat elke democratische samenleving erkent - met als schoolvoorbeeld de scheiding van kerk en staat - dat de overheid geen monopolie heeft op het algemeen nut en de pluriformiteit die maatschappelijke instellingen creëren een wezenlijk deel is van die democratie. Anbi’s verrichten vaak activiteiten die de overheid niet kan of wil verrichten binnen de grenzen van de beschikbare algemene middelen en haar verkiezingscyclus.
Wat wellicht nog verontrustender is, is de wijze waarop dit voorstel is voorgekookt door het Ministerie van Financiën en de framing die hierbij is gebruikt. Er is bewust geprobeerd de waarheid te verhullen.
In een zorgvuldig georkestreerd media-offensief onder de noemer ‘opmerkelijke belastingconstructies’ is in de aanloop naar Prinsjesdag beweerd dat belastingplichtigen door middel van een ‘zelf opgerichte’ anbi belasting vermijden over bijna al hun inkomsten. Wat er niet bij wordt verteld is dat dit hoofdzakelijk toe te schrijven is aan de fictieve winst in box 2 bij schenking die geen rechtvaardige grondslag kent. Afkomstig van experts is dit een zeer laakbare framing[1].
Het Ministerie van Financiën doet al jaren verwoede pogingen om de giftenaftrek af te schaffen. Daarbij wordt de giftenaftrek in de beeldvorming bewerkt als een ‘gunstregeling’ en wordt niet onderkend dat de positie van anbi’s een principieel onderdeel is van de democratie en zich daarmee verre boven ambtelijke ‘evaluaties’ verheft.
In het licht van de geslaagde lobby van de rijkste families in Nederland voor het behoud van hun bedrijfsopvolgingsvrijstellingen is een beroep op het bestrijden van ongelijkheid ook bepaald ongeloofwaardig.
Met het smoren van de ‘Patagonia-revolutie’ zit er voor vermogende families dan ook weinig anders op dan maar gebruik te maken van deze riante vrijstellingen en daarmee hun kinderen te verrijken. De samenleving wil namelijk het vermogen van de succesvolle ondernemers niet. Als het Parlement dit voorstel aanneemt, tuimelt Nederland in de internationale rankings van vrijheid op het gebied van democratische participatie naar een uiterst bedenkelijk niveau.
Bezint dus, eer u hier aan begint volksvertegenwoordigers !
[1] Voor een uitgebreide reconstructie: https://www.thefloris.nl/opinie/hoe-minfin-de-waarheid-verhult-bij-aftopping-giftenaftrek/.
